Gerlachus van Houthem (rond 1120 - gestorven 1165 of 1166) is de bekendste van de Nederlandse heilige kluizenaars. Hij leefde in de 12e eeuw in de buurt van Houthem bij Valkenburg. Hij leidde een lichtzinnig leven. Hij kwam tot inkeer toen zijn vrouw stierf. Hij ging op bedevaart naar Rome en Jeruzalem, en bij thuiskomst liet hij alle bezit en luxe varen en trok zich terug als kluizenaar, waarbij hij zijn intrek nam in een holle eik. Gerlach schonk voedsel aan de armen en zijn roem nam een hoge vlucht. In 1165 of 1166 stierf de kluizenaar, waarbij het water van de nabijgelegen bron, de Gerlachusbron, drie keer in wijn zou zijn veranderd. De feestdag van de heilige Gerlachus wordt gevierd op 5 januari.